“Psychofarmaca worden vaak gegeven voor een indicatie waarvoor ze niet bedoeld zijn”

Ineke Gerridzen is als senior-onderzoeker en specialist ouderengeneeskunde verbonden aan Atlant. In het kader van haar promotie onderzocht zij onder andere het gebruik van psychofarmaca bij verpleeghuisbewoners met Korsakov. Ineke: ‘In 25 tot 30 procent van de gevallen worden psychofarmaca voorgeschreven om andere redenen dan waarvoor deze medicijnen eigenlijk bedoeld zijn.’ 
 

Psychofarmaca zijn medicijnen om bijvoorbeeld een psychose of depressie te behandelen. ‘Ik onderzocht hoe vaak psychofarmaca werden voorgeschreven bij verpleeghuisbewoners met Korsakov, en we vroeg artsen waarom ze die medicijnen voorschrijven. Daaruit kwam naar voren dat zo’n 70 procent van de verpleeghuisbewoners met Korsakov psychofarmaca gebruikt. Tenminste één soort, maar vaak een combinatie van meerdere soorten. Ze worden niet alleen gegeven om een psychose of depressie te behandelen, maar óók om gedrag te beïnvloeden.’

De praktijk
Met haar jarenlange ervaring in het vak begrijpt Ineke maar al te goed dat psychofarmaca een uitkomst kunnen bieden voor het omgaan met gedragsproblematiek bij verpleeghuisbewoners met Korsakov. ‘Cognitieve stoornissen zorgen ervoor dat deze bewoners problemen hebben met het plannen en uitvoeren van allerlei dagelijkse activiteiten. Daarnaast hebben zij over het algemeen weinig inzicht in hun eigen beperkingen, waardoor ze de hulp die aangeboden wordt maar moeilijk accepteren. Want: ‘Wat een onzin, laat me met rust, met mij is toch niets aan de hand?’’. De bewoners laten vaak gedragsproblematiek zien: ‘Ze kunnen geagiteerd, prikkelbaar en ontremd zijn.’

Een zorgmedewerker die een bewoner aanspoort om zijn baard te scheren, nagels te knippen, haren te wassen of simpelweg uit bed te komen: het kan al snel leiden tot een confrontatie. ‘Zorgmedewerkers staan voor een moreel dilemma: als ze de bewoners hun gang laten gaan, gebeurt er weinig tot niets.’ Zorgmedewerker en bewoner komen lijnrecht tegenover elkaar te staan. ‘De zorgverlener vindt vanuit goed hulpverlenerschap dat er ingegrepen moet worden. Iemand die niet wil douchen laten vervuilen, dat wil je liever niet. En wat doe je met een bewoner die zwaaiend met zijn stok tegenover jou staat, een stoel door de ruit dreigt te gooien of een brandweerslang van de muur trekt? Dan moet je íets.’

‘Zorgmedewerkers staan voor een moreel dilemma: als ze bewoners hun gang laten gaan, gebeurt er weinig tot niets’

Bewustwording
De uitkomst van haar onderzoek verraste Ineke dan ook niet. Integendeel. ‘Ik wist natuurlijk dat het in de praktijk gangbaar is om psychofarmaca te geven om gedrag te beïnvloeden. Maar: ben je ervan bewust dat je medicijnen geeft voor een indicatie waarvoor ze eigenlijk niet bedoeld zijn. Probeer eerst te achterhalen wat er feitelijk aan de hand is. Waar komt het gedrag vandaan? Ga daarna op zoek naar andere, niet-medicamenteuze, manieren om het gedrag te beïnvloeden. Praat met de bewoner of bied een activiteit aan. Als de keuze alsnog op psychofarmaca valt, is het advies om binnen drie maanden af te bouwen en te stoppen. Dit lukt echter niet altijd.’

Achterliggende gedachten
Het effect van psychofarmaca op gedragsproblematiek vergt nader onderzoek, maar dat is tijdrovend, kostbaar en ethisch ingewikkeld. ‘We zouden twee groepen mensen moeten onderzoeken: een groep die de medicijnen krijgt en een groep die we géén medicijnen geven. Uit verhalen van de werkvloer blijkt dat psychofarmaca effect hebben: bewoners worden rustiger en meegaander. Maar dat zijn observaties en niet meer dan dat.’

Haalbaarder en interessant zou zijn om artsen te bevragen over de achterliggende gedachten om medicijnen voor te schrijven. ‘Welke factoren zijn daarbij bepalend? Alleen het gedrag van de bewoner? Of speelt bijvoorbeeld ook mee dat zorgmedewerkers niet goed toegerust zijn om om te gaan met gedragsproblematiek? Schiet de woonomgeving van de zorginstelling tekort? Worden er onvoldoende of niet passende activiteiten aangeboden? Er kunnen veel beweegredenen aan ten grondslag liggen. Dat zou een mooi onderwerp voor een vervolgonderzoek kunnen zijn.’

Bekijk ook de training omgaan met probleemgedrag van de Korsakov Academie.